Burrnesha (Laura Bispuri, 2015). Την είδαμε αρχές Σεπτέμβρη. Είναι μια ταινία που εξιστορεί τη ζωή μιας νέας κοπέλας η οποία φαίνεται πως δεν απολαμβάνει τη νεότητά της ως γυναίκα. Δεν θέλει να παντρευτεί και να υπηρετεί όποιον σύζυγο της δώσουνε, ρόλο που προορίζουν εξάλλου για κάθε κοπέλα στο χωριό. Η ιστορία εξελίσσεται σε ορεινή περιοχή της βόρειας Αλβανίας. Η Hana έλκεται από τις παραδοσιακά αντρικές δραστηριότητες, π.χ. να μάθει να χειρίζεται το όπλο, να κόβει ξύλα κ.α.. Δραστηριότητες, δηλαδή, που ταυτίζονται από τις πρώτες κοινωνίες με την αντίληψη της αντρικής ταυτότητας. Για αυτή την έλξη της θα τιμωρηθεί από την εποπτική φιγούρα του πατέρα της. Η πειθάρχηση του παιδιού το οποίο δεν τηρεί τις νόρμες των έμφυλων ρόλων που έχουν φυσικοποιηθεί, είναι μια διαδικασία που το φέρνει σε επαφή με την αμείλικτη πραγματικότητα. Ο αυθορμητισμός που αμφισβητεί τις έμφυλες ταυτότητες, ακρωτηριάζεται από τους θεματοφύλακές της. Τι σημαίνει, εξάλλου, σημειολογικά το κυνήγι που τόσο επιθυμεί η Hana, και στην ταινία παρουσιάζεται ως μια ριζοσπαστική πράξη εκ μέρους της; Το κυνήγι αντανακλά ένα έμφυλο ταμπού, καθώς το πέρασμα των συνόρων (από το κατοικήσιμο περιβάλλον στην άγρια φύση) και η σύλληψη/εξόντωση του θηράματος αποτελούν δραστηριότητες, καθορισμένες να δίνουν απόλαυση στους άνδρες μιας κοινωνίας, δραστηριότητες εξάλλου με βάση τις οποίες κοινωνικοποιούνται, ανταγωνίζονται μεταξύ τους και επιβεβαιώνουν
την ισχύ τους απέναντι στη φύση.
Καθώς, όμως, η Hana επιμένει, μεταστρέφει τη γνώμη του πατέρα της, και πιθανόν θέλοντας και ο ίδιος να αποκτήσει τον γιο που δεν είχε ποτέ, αρχίζει να βοηθά την κόρη του να γίνει μία Burrnesha. Η Χάνα, έτσι, εκμεταλλευόμενη το εθιμικό δίκαιο του χωριού, αποφασίζει να γίνει ‘ορκισμένη παρθένα’ (Virgjinesha), να αρνηθεί δηλαδή την θηλυκότητά της για την απόλαυση των προνομίων που προορίζονται για τους άντρες και την αποφυγή της ασφυχτικής επιτήρησης που υφίσταται η γυναίκα σε ένα περιβάλλον ανισότητας φύλου, τόσο υλικά όσο και ιδεολογικά. Αξίζει να σημειωθεί για χάρη των εννοιών ότι ο όρος Burrnesha αναφέρεται και σε ενήλικες γυναίκες που, ελλείψει ανδρών στην οικογένεια λόγω κάποιου θανάτου κ.τ.λ., αναλαμβάνουν τον ρόλο του προστάτη της οικογένειας, ενώ ο όρος Virgjinesha αναφέρεται αποκλειστικά στις ορκισμένες παρθένες. Ως Virgjinesha, πάντως, όπως δείχνει η ταινία και συμβαίνει στην πραγματικότητα, μπορεί να χριστεί μια έφηβη κοπέλα αν την ορίσει ως τέτοια το συμβούλιο των ανδρών του χωριού μετά από σχετική τελετή. Με το πέρασμα των χρόνων χαρακτηρίζεται και ως Burnesha.
Το συμβούλιο επιτελεί χρέη οχυρού ανδρικών κεκτημένων. Οι λιγομίλητοι και σκληροί άνδρες χαρακτηρίζουν την ηθική ατμόσφαιρα του συμβουλίου. Η θηλυκότητα, ως «παθητική συνθήκη», απωθείται στο εξωτερικό της ως «αδύναμη». Η επίτευξη της ηγεμονίας τους δεν ταυτίζεται με την ωμή βίαιη επιβολή -χωρίς ωστόσο να την αποκλείει όπως θα δούμε παρακάτω- αλλά με την σύμφωνη γνώμη των ανδρών του συμβουλίου να την δεχθούν ως ισότιμο μέλος της τοπικής κοινότητας. Το θηλυκό υποκείμενο, εάν θέλει να εισχωρήσει εντός της ανδρικής κοινότητας, οφείλει να αρνηθεί έμπρακτα αυτή του τη θηλυκή πλευρά οριστικά και κατ’ επέκταση την σεξουαλική επιθυμία. Πράγματι, στην προσπάθεια να καταστεί ορατή η διάσταση της αρρενωπότητάς της, μπορεί να αρχίσει να ντύνεται ανδρικά και να απολαμβάνει τα προνόμια της ζωής των ανδρών του χωριού, όπως π.χ. να βγαίνει να κυνηγάει με όπλο ή να βγάζει τα ζώα στα χωράφια. Η καραμπίνα που δικαιούται πια να πιάνει η μικρή Burrnesha, συμβολίζει την προέκταση του φαλλού ως οργάνου επικύρωσης της κυριαρχίας πάνω στη Φύση. Και έτσι η Hana θα γίνει Mark. Στο πρώτο μισό της ταινίας, η αφήγηση ακολουθεί αυτή τη μετάβαση από το θηλυκό στο αρσενικό στάτους.
Με τον θάνατο του πατέρα της Hana, η ταινία εξελίσσεται στην Ιταλία όπου η πρωταγωνίστρια μεταναστεύει. Εκεί φιλοξενείται στο σπίτι που μένει η αδερφή της, ο σύζυγός της και η κόρη τους. Η ταινία δείχνει ουσιαστικά πως στην Ιταλία η Hana συναντά νέους κανόνες γύρω από τις συνθήκες ζωής και ειδικά σε σχέση με το φύλο της, την ανδρική της ταυτότητα και εμφάνιση. Μετά από συνεχείς σκηνές όπου η Hana φαίνεται να νοσταλγεί τη χαμένη της θηλυκότητα, ή κυρίως τη σχέση της με το σώμα της, εν τέλει ερωτεύεται και σχετίζεται με έναν νεαρό άνδρα που της αρέσει, σπάζοντας έτσι τον όρκο που είχε δώσει πίσω, στο χωριό. Ήταν ενδιαφέρουσα η αντίθεση των ερμηνειών που προέκυψαν πάντως μετά την ταινία, όταν κάτσαμε να το συζητήσουμε! Μια πρώτη ανάγνωση της ταινίας από πολλούς ήταν πως η ταινία υιοθετεί ένα εξωτικοποιημένο βλέμμα της βόρειας Αλβανίας και ότι, αναπτύσσοντας τα κλασικά αντιθετικά σχήματα ‘πόλη-επαρχία’, ‘πολιτισμός-φύση’ με έναν αρκετά δυτικοκεντρικό τρόπο, δείχνει πως η ζωή στην Ιταλία απελευθέρωσε την πρωταγωνίστρια από τα βαρίδια ενός βάρβαρου και καταπιεστικού εθιμικού δικαίου. Μια δεύτερη, αντίθετη μάλλον, ανάγνωση που υιοθετήθηκε από άλλους ήταν αυτή που έλεγε πως σε κάθε μία από τις δύο κοινωνίες εμφανίζονταν διαφορετικού είδους κανόνες και περιφρουρήσεις των έμφυλων ρόλων, ταμπέλες και στενά ορισμένοι τρόποι ζωής, με τη διαφορά όμως ότι ενώ στη βόρεια Αλβανία -δηλαδή στον προ του σύγχρονου πολιτισμού τόπο- υπήρχε μεγαλύτερη θεσμική ευελιξία για την πρωταγωνίστρια σε σχέση με την έμφυλή της ταυτότητα, στο σύγχρονο Μιλάνο αυτή η ευελιξία απουσίαζε εντελώς. Τελικά, προέκυπτε ότι η Burrnesha έδειχνε μια γυναίκα να προσπαθεί με τη δική της ευελιξία και προσαρμοστικότητα να κάνει ελεύθερες επιλογές, να καθορίσει το μέλλον της μέσα σε αντίξοες κοινωνικές συνθήκες.